انواع چرتکه و کاربرد آن‌ها | در دنیا چند نوع چرتکه داریم؟

چرتکه، این ابزار محاسباتی قدیمی، همچنان در نقاط مختلف جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما آیا می‌دانستید که چرتکه‌ها در فرهنگ‌های مختلف، انواع و طراحی‌های متفاوتی دارند؟ بیایید با هم به دنیای متنوع چرتکه‌ها سفر کنیم و با انواع مختلف آن‌ها و کاربردهایشان آشنا شویم.

چرتکه چیست؟

چرتکه یک ابزار محاسباتی دستی است که از قاب مستطیلی با میله‌ها و مهره‌های متحرک تشکیل شده است. هر میله نمایانگر یک مرتبه عددی مانند واحدها، دهگان‌ها و صدگان‌ها است. با حرکت دادن مهره‌ها، می‌توان عملیات ریاضی مانند جمع، تفریق، ضرب و تقسیم را انجام داد.

تاریخچه مختصر چرتکه

استفاده از چرتکه به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. تمدن‌های باستانی مانند سومریان و مصریان از نسخه‌های اولیه چرتکه برای محاسبات خود بهره می‌بردند. با گذشت زمان، این ابزار در فرهنگ‌های مختلف تکامل یافت و به شکل‌های متنوعی درآمد.

انواع چرتکه در جهان

چرتکه در جهان در انواع مختلفی توسط کشورها و فرهنگ های مختلفی استفاده شده است که در اینجا به بررسی چرتکه های مورد استفاده در کشورهای مختلف می‌پردازیم:

چرتکه چینی یا سوان‌پان (Suanpan)

چرتکه چینی که با نام "سوان‌پان" شناخته می‌شود، قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال دارد.

• ساختار: این چرتکه دارای دو بخش است: در بخش بالایی هر ستون، دو مهره قرار دارد که نشان‌دهنده مقادیر پنج‌تایی هستند، و در بخش پایینی پنج مهره وجود دارد که هرکدام یک واحد را نشان می‌دهند.
• ویژگی‌ها: سوان‌پان به دلیل طراحی منحصربه‌فرد خود می‌تواند عملیات پیچیده ریاضی مانند ریشه دوم و محاسبات کسری را انجام دهد.
• کاربردها: در مدارس ابتدایی چین برای آموزش مفاهیم پایه ریاضی و همچنین در کسب‌وکارهای سنتی برای محاسبات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چرتکه ژاپنی یا سوروبان (Soroban)

چرتکه ژاپنی نسخه‌ای تکامل‌یافته از چرتکه چینی است که در قرن ۱۶ میلادی وارد ژاپن شد.

• ساختار: هر ستون دارای یک مهره در بالا (برای عدد ۵) و چهار مهره در پایین (برای واحدها) است.
• ویژگی‌ها: سوروبان ساده‌تر از سوان‌پان است و استفاده از آن راحت‌تر است. امروزه این چرتکه یکی از ابزارهای اصلی آموزش ریاضی در ژاپن محسوب می‌شود.
• کاربردها: محاسبات سریع در بانک‌ها، آموزش مهارت‌های محاسباتی به کودکان، و مسابقات محاسبات ذهنی.

چرتکه مورد استفاده در UCMAS: در برنامه UCMAS از چرتکه ژاپنی به نام "سوروبان" استفاده می‌شود. این چرتکه دارای ۱۷ ستون است که هر ستون شامل یک مهره در بخش بالایی (نمایانگر عدد ۵) و چهار مهره در بخش پایینی (هر کدام نمایانگر یک واحد) می‌باشد. این ساختار به کودکان کمک می‌کند تا مفاهیم پایه ریاضی را به صورت بصری و ملموس درک کنند.

چرتکه روسی یا شوتی (Schoty - Tchoty)

چرتکه روسی یا "شوتی" طراحی افقی دارد و متفاوت از چرتکه‌های شرقی است.

• ساختار: هر ستون دارای ده مهره است که در یک قاب چوبی مستطیلی قرار گرفته‌اند.
• ویژگی‌ها: در این چرتکه، محاسبات با استفاده از سیستم ده‌دهی انجام می‌شود. جالب است بدانید که در روسیه برای دهگان‌ها از انگشت شست دست راست استفاده می‌کردند.
• کاربردها: بیشتر در مشاغل سنتی روسیه مانند خرده‌فروشی و تجارت استفاده می‌شد و هنوز هم در برخی مناطق روستایی کاربرد دارد.

چرتکه ایرانی

چرتکه در ایران بیشتر به عنوان ابزاری آموزشی شناخته می‌شود.

• ساختار: بسته به نیاز، ساختارهای متنوعی از چرتکه در ایران طراحی شده‌اند، اما اغلب به سبک‌های چینی و ژاپنی نزدیک هستند.
• ویژگی‌ها: در برخی مناطق، استفاده از چرتکه به‌عنوان نمادی از میراث فرهنگی ایرانی شناخته می‌شود.
• کاربردها: آموزش کودکان در مدارس و همچنین استفاده در کارگاه‌های آموزشی برای بهبود مهارت‌های ذهنی.

چرتکه رومی (Roman Abacus)

چرتکه رومی یکی از قدیمی‌ترین انواع چرتکه است که به دوره امپراتوری روم بازمی‌گردد.

• ساختار: این چرتکه معمولاً از یک صفحه فلزی یا سنگی با شیارهایی برای جاگذاری سنگ‌های کوچک یا مهره‌ها ساخته می‌شد.
• ویژگی‌ها: در این ابزار از سیستم اعداد رومی استفاده می‌شد که محاسبات پیچیده‌تری را امکان‌پذیر می‌کرد.
• کاربردها: در معاملات بازرگانی و امور مالی امپراتوری روم.

چرتکه نابینایان (Cranmer Abacus)

چرتکه کرانمر به‌طور خاص برای افراد نابینا طراحی شده است.

• ساختار: دارای قاب مستطیلی با مهره‌هایی است که می‌توانند در یک موقعیت ثابت شوند تا محاسبات با لمس انجام شود.
• ویژگی‌ها: این ابزار به افراد نابینا اجازه می‌دهد تا عملیات ریاضی را به‌راحتی انجام دهند.
• کاربردها: در آموزش ریاضی به کودکان و بزرگسالان نابینا و کم‌بینا.

سایر انواع چرتکه‌ها

• چرتکه سومری (Sumerian Abacus): یکی از اولین نمونه‌های چرتکه در تمدن بشری.
• چرتکه دودویی (Binary Abacus): برای آموزش اصول محاسبات دودویی.
• چرتکه لی (Lee's Abacus): نوعی چرتکه پیشرفته که قابلیت‌های بیشتری دارد.
• چرتکه شمارشی (Counter Abacus): برای آموزش شمارش اعداد به کودکان.

کاربردهای چرتکه در دنیای مدرن

با وجود پیشرفت تکنولوژی و ظهور ماشین‌حساب‌ها و رایانه‌ها، چرتکه همچنان جایگاه خود را در برخی جوامع حفظ کرده است. اما چرا؟

آموزش مفاهیم ریاضی به کودکان

استفاده از چرتکه برای یادگیری جمع، تفریق و ضرب به کودکان کمک می‌کند که درک بهتری از اعداد پیدا کنند.

تقویت تمرکز و سرعت محاسبات ذهنی

برخی از مدارس و موسسات آموزشی از چرتکه به‌عنوان ابزاری برای تقویت حافظه و سرعت عمل استفاده می‌کنند.

مسابقات محاسبات ذهنی: مسابقات جهانی محاسبات سریع با چرتکه

هر ساله مسابقات بین‌المللی محاسبات ذهنی با چرتکه در کشورهای مختلف برگزار می‌شود که شرکت‌کنندگان در آن به رقابت در حل سریع مسائل ریاضی می‌پردازند. این مسابقات فرصتی برای نمایش توانایی‌های ذهنی و محاسباتی دانش‌آموزان است.

فعالیت‌های UCMAS در ایران: در ایران، مؤسسه علمی آموزشی نواندیشان پرتو راه ابریشم با برند UCMAS فعالیت می‌کند و با برگزاری دوره‌های آموزشی و مسابقات استانی، کشوری و جهانی، نقش مهمی در توسعه مهارت‌های محاسباتی دانش‌آموزان دارد. این مؤسسه با برگزاری مسابقات سه مرحله‌ای محاسبات ذهنی با چرتکه، به ارتقای سطح علمی دانش‌آموزان کمک می‌کند.

افتخارات دانش‌آموزان ایرانی: دانش‌آموزان ایرانی در مسابقات جهانی محاسبات ذهنی با چرتکه موفق به کسب مقام‌های برتر شده‌اند. به عنوان مثال، "یسرا سلیمانی" دختر ۱۲ ساله اهل شهرستان فنوج سیستان و بلوچستان با قهرمانی در سه دوره مسابقات کشوری در تهران به مسابقات جهانی راه یافته و مقام اول را کسب کرده است.

حفظ سنت‌های فرهنگی

در مناطقی مانند چین و روسیه، چرتکه به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی حفظ شده است و در کسب‌وکارهای سنتی استفاده می‌شود.

کمک به افراد نابینا

چرتکه کرانمر یک ابزار مهم در آموزش و زندگی روزمره افراد نابینا است.

چگونه چرتکه مناسب خود را انتخاب کنیم؟

انتخاب چرتکه مناسب بستگی به نیازها و اهداف شما دارد. اگر به دنبال یادگیری محاسبات سنتی هستید، چرتکه چینی یا ژاپنی می‌تواند گزینه‌های مناسبی باشند. برای آموزش کودکان، چرتکه‌های آموزشی با طراحی ساده‌تر توصیه می‌شوند.

سخن پایانی

چرتکه، این ابزار ساده و در عین حال کارآمد، نشان‌دهنده خلاقیت و نبوغ انسان در طول تاریخ است. با وجود پیشرفت‌های فناوری، چرتکه همچنان به عنوان نمادی از دقت و مهارت‌های محاسباتی در فرهنگ‌های مختلف جهان مورد احترام است. آیا تا به حال با چرتکه کار کرده‌اید؟ تجربه شما چگونه بوده است؟

پرسش‌های متداول

1. چرتکه چیست و چگونه کار می‌کند؟

   چرتکه یک ابزار محاسباتی دستی است که از قاب، میله‌ها و مهره‌های متحرک تشکیل شده است. با حرکت دادن مهره‌ها روی میله‌ها، می‌توان عملیات ریاضی مانند جمع، تفریق، ضرب و تقسیم را انجام داد.

2. تفاوت بین چرتکه چینی و ژاپنی چیست؟

   چرتکه چینی (سوان‌پان) دارای دو مهره در بخش بالایی و پنج مهره در بخش پایینی هر ستون است، در حالی که چرتکه ژاپنی (سوروبان) یک مهره در بخش بالایی و چهار مهره در بخش پایینی دارد. این تفاوت در طراحی باعث تغییر در روش‌های محاسباتی می‌شود.

3. آیا چرتکه هنوز هم در دنیای مدرن استفاده می‌شود؟

   بله، چرتکه همچنان در برخی کشورها به عنوان ابزار آموزشی و در برخی مشاغل سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، در آموزش کودکان برای تقویت مهارت‌های ریاضی کاربرد دارد.

4. چگونه می‌توانم استفاده از چرتکه را یاد بگیرم؟

   برای یادگیری استفاده از چرتکه، می‌توانید به کلاس‌های آموزش چرتکه یوسی مس مراجعه  کنید.