چرتکه سوروبان چیست؟ | آشنایی با چرتکه ژاپنی و کاربردهای آن

چطور میشود با یک ابزار کوچک و ساده، محاسبات پیچیده ریاضی را راحت انجام داد؟ چرا ژاپنیها برای یادگیری ریاضی کودکانشان، گاهی سراغ یک وسیله سنتی میروند؟ شاید فکر کنید دنیای پیشرفته امروزی، دیگر نیازی به روشهای قدیمی مثل چرتکه ندارد، اما ماجرا جالبتر از این حرفهاست. چرتکه سوروبان نهتنها یک ابزار محاسباتی معمولی نیست، بلکه بهعنوان بخشی از فرهنگ ژاپن و روشی برای پرورش ذهن شناخته میشود. در ادامه، همراه باشید تا درباره ساختار، نحوه استفاده و کاربردهای حیرتانگیز این وسیله بیشتر بدانیم.
چرتکه سوروبان و فرهنگ ژاپن
ژاپن همواره به نوآوری، فناوری و روشهای منحصربهفرد خود در زمینه آموزش و فرهنگ مشهور است. اما در کنار این پیشرفتها، ریشههای سنتی را هم زنده نگه میدارند. چرتکه سوروبان یکی از جلوههای این تلفیق سنت و پیشرفت محسوب میشود. وقتی وارد برخی مدارس ابتدایی ژاپن میشوید، ممکن است ببینید کودکان با شور و شوق سرگرم تمرین با این چرتکه هستند.
- آیا چرتکه ژاپنی واقعاً بهدرد بخور است؟
حتماً از خود میپرسید چرا با وجود ماشینحساب و اپلیکیشنهای گوناگون، آنها همچنان به تمرین با چرتکه میپردازند؟ شگفتانگیز است بدانید طبق تحقیقات انجامشده در این کشور، استفاده از سوروبان تواناییهای ذهنی و سرعت عمل کودکان را در محاسبات بالا میبرد و تمرکز آنها را تقویت میکند.
چرتکه ژاپنی چیست؟ (سوروبان)
برای پاسخ به این پرسش که چرتکه سوروبان چیست میتوان به تاریخچهای کوتاه از ورود چرتکه به ژاپن اشاره کرد. این وسیله در اصل از چرتکههای قدیمی چینی (سوانپان) الهام گرفته شده است. پیش از اینکه فناوریهای دیجیتال گسترش یابند، چرتکه در بسیاری از تمدنهای شرقی مرسوم بود. تجار و بازرگانان برای محاسبات روزمره، خرید و فروش و حتی محاسبه مالیات به سراغ چرتکه میرفتند. بعدها ژاپنیها با چند تغییر خلاقانه، نمونهای ظریف و کارآمد ساختند که سوروبان نام گرفت.
در ابتدا، سوروبانها چوبی بودند و مهرههای گرد و توپر داشتند. ژاپنیها این مهرهها را طوری طراحی کردند که راحت بلغزند و حسابگران بتوانند با سرعت بالا محاسبات انجام دهند. همین اصلاحات باعث شد که کمکم سوروبانها محبوبیت بینظیری پیدا کنند و در سرتاسر ژاپن به ابزار اصلی محاسبات تبدیل شوند.
تفاوت سوروبان با چرتکه چینی
چرتکه چینی (سوانپان) ردیفهای بیشتر و در هر ردیف تعداد مهرههای متفاوتی دارد. اما ساختار چرتکه سوروبان جمعوجورتر است. رایجترین سوروبان یک ردیف مهره در بالا (معروف به مهره آسمانی) و چهار مهره در پایین (مهرههای زمینی) دارد. همین سادگی باعث میشود یادگیری آن سریعتر باشد و دست کاربر کمتر خسته شود.
- چیدمان: سوانپان معمولاً ۲ مهره در بالا و ۵ مهره در پایین دارد. سوروبان ۱ مهره در بالا و ۴ مهره در پایین.
- روش محاسبه: در چرتکه چینی لازم است قوانین پیچیدهتری را برای تبدیل اعداد اجرا کنید؛ درحالیکه سوروبان قوانین سادهتری دارد.
- سرعت کار: برخی باور دارند که سوروبان برای محاسبات سنگین سریعتر از چرتکه چینی عمل میکند، چون تعداد مهرههای قابل حرکت کمتر است.
اجزا چرتکه سوروبان
هر سوروبان از چند بخش اصلی تشکیل شده است که دانستن آنها پایه یادگیری نحوه استفاده خواهد بود. این اجزا عبارتاند از:
ساختار کلی و ردیف مهرهها
- میلهها: هر چرتکه معمولاً دارای چندین میله عمودی است که مهرهها روی آن سر میخورند.
- مهرهها: همانطور که اشاره شد، یک مهره در قسمت بالا قرار دارد که به «مهره آسمانی» شهرت دارد و معمولاً نشاندهنده عدد ۵ است. در پایین هم چهار مهره وجود دارد که هر کدام ارزش عددی ۱ را نشان میدهد.
- سکوی میانی (Beam): میله مرکزی یا خط جداکننده، بخش بالا (آسمانی) را از پایین (زمینی) تفکیک میکند. معمولا وسط این میله یک شیار کوچک قرار دارد تا جابهجا شدن مهرهها راحتتر انجام شود.
انواع چوب و مواد سازنده
در گذشته بیشتر چرتکههای ژاپنی از چوبهای خوشساخت مانند چوب درخت سرو یا افرا ساخته میشدند. امروز هم در بازار همچنان مدلهای تمامچوبی باکیفیت بالا پیدا میکنید. بااینحال، نمونههای پلاستیکی سبک و ارزانتر هم موجود است و برای تمرین در مدارس یا مصارف خانگی کاربرد دارد.
چرا ساختار چرتکه سوروبان به شکلی خاص طراحی شده؟
اگر دقت کرده باشید، در اجزا چرتکه سوروبان سادگی خاصی وجود دارد. این سادگی به یادگیری و سرعت عمل بیشتر کاربر کمک میکند. چراکه ذهن انسان کمتر درگیر موقعیتهای اضافی مهرهها میشود. درنتیجه، در عین سادگی، میتوانید اعداد بزرگ را هم حساب کنید و نیازی به تغییر ابزار نیست. درست مثل داشتن یک ساعت دیجیتال ساده که تمام حواس شما را فقط به زمان معطوف میکند و دکمههای اضافی ندارد.
چطور با چرتکه سوروبان کار کنیم؟
چطور با چرتکه سوروبان کار کنیم؟ شاید در نگاه اول کمی گیجکننده بهنظر برسد، اما وقتی با قواعد اولیه آشنا شوید، متوجه میشوید چقدر همه چیز ساده و لذتبخش است.
طرز نگه داشتن و شروع محاسبات
- دست گرفتن چرتکه: معمولاً با دست چپ، سمت چپ چرتکه را نگه میدارید و با انگشت شست و سبابه دست راست، مهرهها را جابهجا میکنید. البته اگر چپدست هستید، میتوانید جای دستها را عوض کنید.
- تنظیم صفر: در ابتدای کار، همه مهرههای بالا را باید دور از میله میانی قرار دهید (یعنی به سمت بالا هل دهید) و مهرههای پایین را هم به سمت پایین. در این وضعیت، چرتکه روی عدد صفر تنظیم شده است.
- اعداد تکرقمی: هر میله عمودی نمایانگر یک رقم است. مهره بالایی ارزش ۵ دارد. وقتی مهره بالایی را به سمت میله میانی میآورید، ۵ را اضافه میکنید. هر مهره پایینی هم ارزش ۱ دارد. بنابراین اگر بخواهید عدد ۷ را نمایش دهید، مهره بالایی (۵) و دو مهره پایینی (۲) را باید سمت میله میانی بکشید.
نمونهای از جمع و تفریق
فرض کنید میخواهید ۷+۵ را با سوروبان محاسبه کنید.
- عدد ۷ را روی اولین میله عمودی نمایش دهید (۵ + ۲).
- سپس برای اضافهکردن ۵، مهره بالایی را در میله بعدی به سمت میله میانی بکشید.
- نتیجه روی خود چرتکه نمایش داده میشود: عدد ۱۲.
یا برای تفریق ۳ از ۸ روی یک میله:
- ابتدا عدد ۸ را نشان دهید (۵ + ۳).
- برای کمکردن ۳، همان سه مهره پایینی را به عقب برگردانید.
- روی میله همان ۵ باقی میماند که نشاندهنده عدد ۵ است.
کاربردهای چرتکه سوروبان
اکنون که متوجه شدیم چطور با چرتکه سوروبان کار کنیم، شاید برایتان سؤال باشد این وسیله چه کاربردهایی دارد و چرا اینقدر مورد توجه قرار گرفته است.
- نقش سوروبان در بهبود تمرکز کودکان: بسیاری از والدین به دنبال روشهایی برای تقویت تمرکز و قدرت ذهنی فرزندانشان هستند. در مدارس ژاپن، کودکان از سنین پایین به یادگیری سوروبان ترغیب میشوند تا سرعت محاسبات خود را افزایش دهند. آنها بهمرور زمان، مهارتهای ذهنیشان را در جمع، تفریق، ضرب و تقسیم بالا میبرند. حتی فراتر از این مهارتهای ریاضی، کودک هنگام کار با چرتکه نیاز دارد انگشتانش را دقیق حرکت دهد و ذهنش را متمرکز کند تا خطا نداشته باشد.
- کاربرد در آموزش ریاضی و محاسبات ذهنی: اگر سری به دورههای آموزش ریاضی ذهنی (بهویژه در کشورهای آسیایی) بزنید، جایگاه مهم سوروبان را میبینید. مربیان اعتقاد دارند که این ابزار چالشبرانگیز اما جذاب، کانالهای ارتباطی مغز کودک را فعالتر میکند. در نتیجه، قدرت تجسم اعداد تقویت میشود و مهارتهای تحلیل عددی به شکل چشمگیری رشد میکند.
- تاثیر بر مهارتهای شناختی: علاوه بر محاسبه اعداد، سوروبان به تقویت حافظه فعال و مهارتهای حل مسئله کمک میکند. وقتی کودک مهرهها را جابهجا میکند، شکلهای ذهنی از وضعیت مهرهها را در مغز میسازد و همین باعث شکلگیری مسیرهای عصبی جدید میشود.
- گسترش یادگیری در سنین مختلف: جالب است بدانید محدودیت سنی خاصی برای یادگیری سوروبان وجود ندارد. کسانی که در بزرگسالی شروع به یادگیری میکنند هم میتوانند از مزایای آن بهرهمند شوند. در برخی مراکز آموزشی، افراد میانسال برای پیشگیری از افت عملکرد شناختی، به کلاسهای سوروبان میروند.
تقویت ذهن به کمک چرتکه سوروبان
آیا تابهحال سعی کردهاید ذهنتان را درگیر محاسبات ذهنی کنید؟ احتمالا خیلی زود خسته شدهاید. خبر خوب این است که چرتکه سوروبان در ابتدا بهصورت یک ابزار فیزیکی کمک میکند اعداد را بهتر درک کنید، سپس با گذشت زمان میتوانید حتی بدون حضور فیزیکی چرتکه، در ذهنتان مهرهها را جابهجا کنید و محاسبه را انجام دهید.
- یادگیری مرحله به مرحله: ابتدا با خود چرتکه کار میکنید؛ بعد از مدتی کار با آن برایتان عادی میشود و در محاسبات ذهنی هم پیشرفت میکنید.
- خودانگیزشی: برخی افراد از اینکه در جمع و تفریقهای ساده سرعت بالایی ندارند، شرمنده میشوند. تمرین مداوم با سوروبان میتواند اعتمادبهنفس محاسباتی را افزایش دهد و افراد ترغیب میشوند بیشتر و بهتر تمرین کنند.
- بهبود عملکرد مغز: محققان حوزه یادگیری معتقدند تکالیفی که نیاز به تمرکز، هماهنگی و پردازش چندعامل دارند، برای مغز بسیار مفیدند. چرتکه دقیقاً چنین تکلیفی است.
در دهههای اخیر، رویکردهای نوین آموزشی مثل UCMAS از چرتکه سوروبان بهعنوان ابزار اصلی برای پرورش مهارتهای ذهنی استفاده کردهاند. اما چرا این سیستم آموزشی تا این حد به سوروبان متکی است؟
UCMAS، که مخفف Universal Concept of Mental Arithmetic System است، یک برنامه آموزشی جهانی برای تقویت مهارتهای محاسبات ذهنی در کودکان است. این سیستم از چرتکه سوروبان بهعنوان ابزاری اولیه برای یادگیری استفاده میکند و سپس کودکان را به سمت محاسبات ذهنی بدون نیاز به ابزار فیزیکی سوق میدهد.
کودکان در این روش، ابتدا مهرههای سوروبان را برای محاسبات ساده مانند جمع و تفریق حرکت میدهند و سپس با پیشرفت تمرینات، این محاسبات را بدون استفاده از چرتکه و تنها از طریق تصویرسازی ذهنی انجام میدهند.
ارتباط سوروبان با تقویت محاسبات ذهنی
یکی از اهداف اصلی روشهایی مثل UCMAS، استفاده از سوروبان برای محاسبات ذهنی سریع است. به مرور زمان، کودکان یاد میگیرند تصویر ذهنی از چرتکه را در مغز خود ایجاد کنند. این کار نهتنها قدرت تجسم و تحلیل ذهنی را تقویت میکند، بلکه به آنها کمک میکند تا اعداد و عملیات ریاضی را درک کنند.
فرایند انتقال از چرتکه به ذهن
- در ابتدا، کودک با مهرههای فیزیکی چرتکه کار میکند تا محاسبات را بیاموزد.
- با افزایش مهارت، او شروع به تجسم مهرهها در ذهنش میکند.
- در نهایت، محاسبات بهصورت کاملاً ذهنی و بدون نیاز به ابزار انجام میشود.
این فرایند انتقال، مهارتهای محاسباتی را تا حدی ارتقا میدهد که کودکان میتوانند محاسبات پیچیده را سریعتر از ماشینحساب انجام دهند.
تاثیر ترکیب سوروبان با روشهای نوین آموزشی
سیستمهایی مثل UCMAS ثابت کردهاند که ترکیب ابزار سنتی مثل سوروبان با روشهای مدرن آموزشی میتواند نتایج شگفتانگیزی داشته باشد.
- پرورش ذهن کودک: محققان تأکید کردهاند که استفاده از سوروبان در سنین پایین باعث ایجاد پایههای قوی در محاسبات و پرورش تفکر تحلیلی میشود.
- تغییرات در عادات ذهنی: انجام تمرینات مستمر با سوروبان و UCMAS، عادات ذهنی جدیدی مثل تمرکز بالا و حل مسئله سریع را تقویت میکند.
- افزایش اعتماد بهنفس: مهارت در انجام محاسبات ذهنی سریع باعث میشود کودکان اعتماد بهنفس بیشتری در مواجهه با مسائل ریاضی داشته باشند.
مقایسه چرتکه سوروبان با ابزارهای دیجیتال
اگر گوشی هوشمند یا لپتاپ دم دست باشد، احتمالاً ماشینحساب یا نرمافزار اکسل را ترجیح خواهید داد. اما سوال اینجاست که آیا ماشینحساب دیجیتال میتواند تأثیر ذهنی سوروبان را داشته باشد؟
- سرعت یادگیری: وقتی از ابزار دیجیتال استفاده میکنید، تنها نتیجه نهایی را میبینید. درصورتیکه با سوروبان، کل فرآیند محاسبه را لمس میکنید. این مسئله سرعت یادگیری مفاهیم پایهای ریاضی را بالاتر میبرد.
- تقویت حافظه فعال: در ابزارهای دیجیتال نیازی به حفظ مرحله به مرحله محاسبه نیست. کافی است عدد را وارد کنید و دکمه مساوی را بزنید. اما در سوروبان شما مجبور هستید فرایند را دنبال کنید و حافظه فعال را درگیر نگه دارید.
- لذت تجربه لمسی: برخی افراد حس لمس و حرکت مهرهها را جذاب میدانند و این تعامل فیزیکی میتواند تجربه یادگیری را خوشایندتر کند.
البته نمیتوان منکر شد که ماشینحسابها بسیار سریع و کمخطا هستند؛ اما اگر هدف تقویت مهارت ذهنی و یادگیری عمیق ریاضی باشد، سوروبان همچنان حرف اول را میزند.
پیشنهادات برای استفاده از چرتکه سوروبان در خانه
اگر به فکر یادگیری یا آموزش این چرتکه جذاب هستید، ممکن است سؤال کنید که از کجا شروع کنیم و چطور پیش برویم؟
- خرید چرتکه مناسب: سعی کنید یک سوروبان باکیفیت بخرید؛ یکی که مهرههای روان داشته باشد. اگر برای کودک میخواهید، مدلهای پلاستیکی سبک نیز گزینه خوبی هستند تا بتواند آسان با آن کار کند.
- آموزش گامبهگام با یوسی مس: یادتان باشد نباید در همان ابتدا کودکان را با محاسبات سخت بمباران کنید. با کمک روش آموزش چرتکه یوسی مس شروع کنید تا ترسشان بریزد و اعتمادبهنفسشان بالا برود.
- بازی و خلاقیت: میتوانید با بچهها بازیهای کوچک طراحی کنید؛ مثلا مسابقه «چه کسی سریعتر جمع میزند؟» یا «چند ثانیه طول میکشد تا جواب یک مسئله را پیدا کنی؟» این رقابتهای سالم، انگیزه یادگیری را چند برابر میکند.
- تمرین مداوم اما کوتاهمدت: روزانه حتی ۱۰ دقیقه تمرین مؤثرتر از یکبار تمرین سنگین در هفته است. ذهن به تکرارهای کوتاه عادت میکند و مسیرهای عصبی را محکمتر میسازد.
سخن پایانی
چرتکه سوروبان بهعنوان ابزاری که ریشه در تاریخ دارد، با برنامههای آموزشی مدرنی مثل UCMAS ترکیب شده است تا پلی بین سنت و فناوری باشد. این ابزار ساده، دریچهای به دنیای یادگیری سریع و موثر باز کرده است و نشان میدهد که چطور میتوان از ابزارهای گذشته برای حل چالشهای امروز استفاده کرد.
پرسشهای متداول (FAQ)
- UCMAS چیست و چه ارتباطی با چرتکه سوروبان دارد؟
UCMAS یک برنامه آموزشی جهانی است که از چرتکه سوروبان برای تقویت محاسبات ذهنی و مهارتهای شناختی استفاده میکند. - چرا چرتکه سوروبان برای آموزش در UCMAS انتخاب شده است؟
ساختار ساده و قابلفهم سوروبان باعث میشود کودکان بهراحتی مفاهیم پایهای ریاضی را یاد بگیرند و سپس آنها را بهصورت ذهنی انجام دهند. - آیا بزرگسالان هم میتوانند از روش UCMAS و چرتکه استفاده کنند؟
بله، سوروبان و UCMAS برای بزرگسالانی که بهدنبال تقویت حافظه و تمرکز هستند نیز مفید است. - محاسبات ذهنی با سوروبان چگونه انجام میشود؟
ابتدا محاسبات با مهرههای فیزیکی انجام میشود. سپس با تمرین، فرد میتواند تصویر چرتکه را در ذهنش تجسم کرده و محاسبات را انجام دهد. - UCMAS در چه کشورهایی استفاده میشود؟
این سیستم آموزشی در بیش از ۸۰ کشور دنیا، از جمله ایران، اجرا میشود و بهعنوان یکی از موفقترین برنامههای آموزشی شناخته شده است.
هنوز دیدگاهی ثبت نشده است!
ثبت دیدگاه